تاریخ مختصر دولت قدیم روم

از پیشگفتار:
بعد الحمد و الصلوة ـ از جمله قبایل و امم سالفه که اعمال و آثار ایشان در جریان امور و کیفیت زندگانی سکنۀ این کره تصرف و مدخلیت تامه داشته و یادگارهای عبرت‌انگیز از خود گذاشته‌اند رومی‌های قدیم می‌باشند که مدّت چندین قرن دعوی مالک رقابی مردم روی زمین می‌نمودند و چندان هم بی حق نبودند زیرا که در برابر خود گردن فرازی نمی‌دیدند جز ملوک اشکانی یا شاهان ساسانی ایران که گاه گاه به واسطۀ جلوگیری از تجاوزات سرداران رومی یا به حکم دست‌اندازی به متصرفات ایشان آن قوم با حشمت و شأن را یادآور می‌شدند که مالک‌الملک علی الاطلاق دیگری است و دستگاه بشر هر قدر با وسعت و عظمت باشد از انقلابات دهر مصون نیست اما طائفۀ مزبور اگرچه عاقبت در مقابل سیل حوادث روزگار خودداری نتوانسته و دولت و سلطنت ایشان نیز دستخوش انحطاط و انقراض گردیده در دورۀ جهانداری و فرمانروایی خود در سیاست ملک و نظام لشکری و قوانین کشوری و غیرت وطنی و کلیۀ آداب تعیش و تمدّن راهی رفته و شیوه‌ای اختیار نموده بودند که ملل معظمه حالیه رفعت مقام و مایۀ احتشام خویش را از پیروی ایشان می‌دانند و بی‌مضایقه آنان را قدوۀ خود می‌خوانند در هر مورد به اعمال و آثار آنها نظر می‌کنند و قوانین و رسوم آن قوم را مأخذ و منشأ ترتیبات اجتماعی خویش قرار می‌دهند و از این روست که در ممالک متمدنه تدریس تاریخ روم را در مدارس و مکاتب جزء واجبات می‌شمارند و عدم اطلاع از اصول و وقایع آن را برای هر کس نقض تربیت محسوب می‌دارند.
نظر به مطالب مسطوره در این ایّام که حضرت مستطاب اجل اکرام اقای مؤتمن الملک وزیر معارف و اوقاف ضاعف‌الله اجلاله برای مدارس و مکاتب امر به ترتیب پروگرام یعنی فهرست مواد تدریسیه نمودند تدریس تاریخ روم هم بالضروره می‌بایست در پروگرام قید شود و از آنجا که کتابی در این شعبه از تاریخ در زبان فارسی نوشته نشده بود که برای تعلیم مدارس ما مناسب باشد تألیف و طبع چنین کتابی را به این ناچیز که عمر خویش را وقف خدمت معارف نموده رجوع فرمودند و بندۀ اقل انجام این خدمت را مایۀ شرف و افتخار خود دانسته امتثال امر نمودم و کتابی را که به نظر مطالعه‌کنندگان می‌رسد ترتیب دادم و از آنجا که اجر هیچکس نباید ضایع شود عرض می‌کنم نظر بنده در نگارش این تاریخ بر کتابی بوده است که مسیو سینوبس دانشمند فرانسوی در این موضوع تألیف نموده الا این که به اقتضای حوائج مملکتی در بعضی موارد از آن کاسته و برخی مطالب لازمه بر آن افزوده‌ام امید که از عهدۀ ادای این تکلیف به درستی برآمده و برای خویش مایۀ شرمساری فراهم نکرده باشم.

محمدعلی فروغی